Den vel to meter lange hella med bokstavane CISA på den eine sida vart oppdaga kring 1950. Sidan bokstavane høver med namnet Christen Jenssøn (Askevold), meinte folk i sogelaget og den dåverande sokneprest at steinen knyter seg til denne mannen. Dei sette til bokstaven A (Askeveold) og årstalet 1653, året Jenssøn døydde, og reiste steinen utafor inngangen til kyrkja på Askvoll.
Den vel to meter lange hella med bokstavane CISA på den eine sida vart oppdaga kring 1950. Sidan bokstavane høver med namnet Christen Jenssøn (Askevold), meinte folk i sogelaget og den dåverande sokneprest at steinen knyter seg til denne mannen. Dei sette til bokstaven A (Askeveold) og årstalet 1653, året Jenssøn døydde, og reiste steinen utafor inngangen til kyrkja på Askvoll.

The two-metre-long slab of stone with the letters CISA on one side was discovered around 1950. Since the letters match the name Christen Jenssøn (Askevold), people of the history association and the vicar at the time thought that the stone is linked to this man. They added the letter A (Askevold) and the date 1653, the year when Jenssøn died, and had the stone erected in front of the entrance to the church at Askvoll.

Datering
Ca. 1960.
Fotograf
Ukjend.
Eigar
I Askvoll Bygdebok.
Av Hermund Kleppa
Publisert 07.07.1999
Monument / Monument

Minnestein over Christen Jenssøn

Kring 1950 kom det for dagen ein stor hellestein med gamal innskrift på kyrkjegarden ved Askvoll kyrkje. Dei innhogde bokstavane CIS passa med Christen Jenssøn, prest i Askvoll 1636-1653, og forfattar av den fyrste ordboka med ord frå norsk talemål. No står steinen ved kyrkja som minnestein over Christen Jenssøn og ordboka hans.

Christen Jenssøn-steinen

Den gamle hellesteinen med eldgamle skriftteikn kom for ein dag då dei heldt på med eit større vølingsarbeid. På eine sida kunne ein lesa CIS, på andre sida, med atterhald, GBDK ANNO 1735. Bokstavane CIS vekte størst interesse. Dei høvde med namnet på den kjende ordbokforfattaren, presten Christen Ienssøn!
Folk i sogelaget og soknepresten vart så overtydde om at hella ein gong var sett på Christen Jenssøn si grav, at dei for det fyrste laga ei tilleggsinnskrift, nemleg bokstaven A (for Askevold) og årstalet 1653, og for det andre reiste steinen i vertikal stilling på sørsida av vegen inn til kyrkja.

Christen Jenssøn-steinen år 2001, sett frå baksida. Her òg er det innhogd skriftteikn. Avskaling gjer at skriftteikna ikkje er heilt tydelege. Ragnar Bull, Holmedal, meiner det kan stå: GBDK ANNO 1735. Han kan tenkja seg at steinen er nytta to gonger, fyrste gong over CIS i 1653 og så i 1735 over ein annan person. I år 2001 hallar steinen noko mot vest i høve til då han vart oppsett.
Christen Jenssøn-steinen år 2001, sett frå baksida. Her òg er det innhogd skriftteikn. Avskaling gjer at skriftteikna ikkje er heilt tydelege. Ragnar Bull, Holmedal, meiner det kan stå: GBDK ANNO 1735. Han kan tenkja seg at steinen er nytta to gonger, fyrste gong over CIS i 1653 og så i 1735 over ein annan person. I år 2001 hallar steinen noko mot vest i høve til då han vart oppsett.

The Christen Jenssøn stone in 2001, seen from behind. Here are carved characters as well. Wear and tear is the reason that the characters are not very distinct. Ragnar Bull, Holmedal, thinks they read: GBDK ANNO 1735. He likes to think also that the stone has been used twice, first over CIS in 1653, and then, in 1735, over another person. In 2001, the stone slants a little toward the west, compared to its original position.

Datering
2001.
Fotograf
Hermund Kleppa.
Eigar
Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane.

All si tid i Askvoll

Christen Jenssøn (ca. 1610-1653), prest og ordbokforfattar, vart fødd i Askvoll. Han studerte ved universitetet i København, var personel kapellan hjå faren, sokneprest Jens Mauritson i Askvoll og vart etter far sin sokneprest i same embetet. Jonsokdagen 1653 drukna han saman med rorskarane sine på heimveg frå ei av annekskyrkjene, Vilnes eller Hyllestad.

Fyrste ordbok med ord frå norsk talemål

I 1646 gav Christen Jenssøn ut ordboka "Den Norske Dictionarium eller Glosebog", den fyrste ordboka med ord frå norsk talemål. Ho inneheld vel 900 oppslagsord med forklaringar på dansk, ei teikning av primstaven med oversyn over merkedagane, og elles mange kulturhistoriske og språklege opplysningar.

Tittelbladet på "Den Norske Dictionarium Eller Glosebog, Udi huilchen indeholder mange Norske Gloser oc daglige-Tale ---" Boka vart ikkje trykt i mange eksemplar og vart alt på 1700-talet karakterisert som svært sjeldan, eller Liber rarissimus. Denne framsida er frå Ragnar Bull si utgåve frå 1996. Han hadde fått fatt i kopi av framsida på Ivar Aasen sitt eksemplar.
Tittelbladet på "Den Norske Dictionarium Eller Glosebog, Udi huilchen indeholder mange Norske Gloser oc daglige-Tale ---" Boka vart ikkje trykt i mange eksemplar og vart alt på 1700-talet karakterisert som svært sjeldan, eller Liber rarissimus. Denne framsida er frå Ragnar Bull si utgåve frå 1996. Han hadde fått fatt i kopi av framsida på Ivar Aasen sitt eksemplar.

The title page of "Den Norske Dictionarium Eller Glosebog, Udi huilchen indeholder mange Norske Gloser oc daglige-Tale ---" (the Norwegian dictionary or book of words, which contains many Norwegian words and everyday speech ...) The book was not printed in many copies, and already in the 1700s, it was considered very rare, or "Liber rarissimus". This front cover is from Ragnar Bull's edition from 1996. He had been able to lay his hands on a copy of the front page of Ivar Aasen's copy.

"-- Norbagger til tieneste -"

I føreordet seier forfattaren noko om kvifor han har laga og utgjeve boka:
"Oc paa det voris gode og gamle Norske Sprog --- diss klarligere kunde komme for Dagen oc for de andre adskillis --- da haffuer jeg for den Aarsag skyld vildet dette mitt Arbeyde alle forbemelte gode Norbagger til tienste paa Trycken lade udgaa".

Utgåver

Den originale ordboka som kom ut i 1646, fekk seinare mykje å seia for målgransking og målgranskarar. Ho kan ikkje ha vore prenta i noko stort opplag. Alt kring 1750 var ho sjeldsynt. I 1915 ga Den norske historiske kildeskriftkommission boka ut på nytt med innleiing og merknader av målgranskaren, professor Torleiv Hannaas. Ei ny utgåve kom i 1946. I 1996, 350 år etter originalutgåva, gav Askvoll kommune ut ei utgåve av lærar Ragnar Bull etter granskingsarbeid han føretok i 1995. Bull si bok er på 48 sider og framsida er pryda med faksimile av Ivar Aasen sitt originaleksemplar, "prentet i Kiøbenhaffn Aar 1646".

Døme på oppslagsord i Ragnar Bull-utgåva

Målgranskaren Thorleiv Hannaas undersøkte før 1915-utgåva si om orda i originalutgåva 1646 fanst då. Han skriv: "Dei alra fleste ordi er i fullt bruk enno; men eit og anna kann vera avlagt eller umbytt med andre." Ragnar Bull såg på det same i 1995, og har i utgåva si med den originale ordforklaringa, kva Hannaas fann i 1915 og kva han sjølv fann i 1995. Her er eit døme:
Jype kaldis de røde Bær, som voxer paa Hybentorne, naar Rosen er aff falden.
1913: ei jupe (Bulandet og andre stader).
1995: ei jupe, vanleg brukt (Askvoll, Atløy, Bulandet, Eimind, Holmedal, Melvær, Mork, Stongfjorden, Værlandet); "vi må sta å plukke jupe" (Eimind); "da va mykje jupe på klung'ren" (Mork).

Askvoll sitt kulturminne år 1997

I kulturminneåret 1997 kåra Askvoll kommune ordboka til Christen Jenssøn til kommunen sitt kulturminne. Det kom inn kring 40 framlegg og det var Hovudutvalet for kultur og næring som i møte 30. mai 1997 gjorde vedtak om at Christen Jenssøn-ordboka skulle vera Askvoll kommune sitt kulturminne.


Jenssøn, Christen: Den Norske Dictionarium Eller Glosebog. Ved Ragnar Bull. Askvoll 1996.
Loftheim, Abraham: Askvoll Bygdebok. Bind I. Førde 1963.
Lothe, Anders A.: Målreisingssoga i Sogn og Fjordane. Stryn 1950.
Norsk Allkunnebok. Oslo 1954.