Utgravingar
Gloppen har vore kjend som eitt av dei rikaste fornminneområda på Vestlandet. I samband med bygging av ny veg mellom Hjelmeset og Sandane føretok Historisk Museum i Bergen i perioden 1990-1994 utgravingar. Også tidlegare, på 1950- og 1960-talet, vart det gjort utgravingar i samband med nydyrking på garden Bakketun og i alt 17 røyser vart undersøkte. Gravene viste seg då å vere yngre enn ein hadde venta. I 1990 vart det gjort utgravingar i samband med utbygging av Vereide skule. Utgravinga viste at skulen i røynda er bygd midt innpå eit fornminneområde. To røyser vart daterte til yngre jernalder.
Utgravingane 1990-1994
Arkeologane var klar over at dei hadde ei spennande oppgåve framfor seg då dei starta kartleggings- og utgravingsarbeidet i 1990. Det vart registrert 198 graver på området som ikkje alt er oppdyrka. 31 av desse gravene låg der den nye riksvegen ville koma, og vart difor gravne ut. To av gravene låg vest for beitemarka, i utkanten av jordet på Bakketun. Den eine av desse var etter måten stor, og det vart funne ei kiste, eit vakkert gullarmband, kle og anna som gjorde at grava kunne daterast til rundt år 200 etter Kristi fødsel.
Gravfelt brukt i fleire tusen år
Dei 30 andre gravene som vart undersøkte, merkjer seg ut med at det ikkje finst gravfunn i dei i det heile.
Det særmerkte for heile feltet er at det er svært homogent, med mange låge og små graver, utan spor etter smykke, våpen aller anna i mange av gravene. Daterings-metodane syner at nokre av gravene er om lag 3000 år gamle. Dei skriv seg frå 1200 til 1000 år før Kristi fødsel, medan t.d. grava frå utkanten av Bakketunjordet berre er 1800 år gamal, same alder som gravfunna på 1950-talet.
Ei logisk slutning etter dette er at vi står overfor eit gravfelt som har vore brukt i fleire tusen år. Gravfeltet ser ut til å ha vore nytta mest i tidleg bronsealder og yngre jarnalder. Det er i dag vanskeleg å vite kor stort gravfeltet på Vereidesletta har vore, men mykje tyder på at feltet er både det største og eldste på heile Vestlandet.
Ny lærdom
Dei eldste gravene viser oss at dei døde fekk lite med seg, og at dei vart brende. Oska vart truleg seinare gravlagd i ein rituell fellesseremoni. Ein kan tenkje seg at folk budde svært spreidd, og at klanen eller ættegruppa var samla visse tider på året til slike rituelle handlingar. Dei døde vart difor brende først, for seinare å bli lagde i haug. Gravhaugane frå denne tida signaliserer fellesskap og harmoni, og at mennesket er ein del av ein større heilskap. Dette i motsetnad til grava som vart opna ved Bakketunjordet, ei grav som gjev uttrykk for individualitet og sjølvhevding. Det var velståande menneska som kunne demonstrere rikdommen sin, også ved enden av livet.