Flymeldepostar
Det tyske luftvåpenet Luftwaffe hadde hovedansvaret for flyvarsling. Tyske fly var frå tid til anna ute på rekognoseringsturar, men i tillegg vart det bygd eit nettverk av flymeldepostar på bakken. Postane låg gjerne på ein liten fjelltopp med godt utsyn, og flyaktivitet blei meldt over radio, telefon, eller fjernskrivar til flymeldesentralar. Dei fleste av postane på Vestlandet rapporterte til Flug-Melde-Zentral (FMZ) Bergen. På Rundemann var radiostasjon, og på Fløyen låg FMZ Bergen. Der var også Jägerleitstelle Bergen som bestemte om jagarfly skulle sendast opp frå flyplassen på Herdla.
Flymeldepostane fekk nummer og namn etter sentralen dei høyrde til. Postar under Bergen var Brg, Trondheim var Dri, og Sol var Sola ved Stavanger. Kvar flymeldepost kunne ha 13 mann, ein underoffiser, to sambandsmenn, og ti menige. Mannskapet var delt i tre vaktlag med fire mann i kvart. Kvart lag hadde 8 timar vakt, og kvar mann 2 timar vakt. Ved spesielle høve var det forsterka vakt. Det var eit einsformig liv med vakt og atter vakt, ofte på ein forblåst fjelltopp, difor var det rullering av mannskapet for å skaffe litt avveksling. Flymeldeposten hadde eit lite vakttårn med ein god kikkert som vart nytta til observasjon. Like ved var vakthytte, og forlegningsbrakke. Til nærforsvar hadde mannskapet gevær og eit par maskingevær, og ved nokre postar var det piggtrådgjerde og lagt ut miner.
Luftwaffe flymeldepostar i Sogn og Fjordane | ||
Brg. 2 Naesholmen | Hyllestad | Nesholmen/Tveit |
Brg. 3 Aakre | Høyanger | Åkre |
Brg. 4 Nesse | Balestrand | Nessane/Ortnevik |
Brg. 5 Vik | Vik | Ligtvor |
Brg. 16 Bjørknaes | Gulen | Byrknesøy |
Brg. 17 Stensund | Solund | Steinsund |
Brg. 18 Hugö | Solund | Hugøy/Hersvik |
Brg. 19 Herland | Askvoll | Herland |
Brg. 20 Svanöy | Flora | Gripland |
Brg. 21 Florö | Flora | Florø |
Brg. 22 Kallevaag | Bremanger | Kalvåg |
Brg. 23 Vaage | Vågsøy | Vågsvåg |
Brg. 25 Opheim | Voss | Oppheim |
Brg. 26 Nes | Luster | Nes |
Brg. 27 Kvammen | Gaular | Viksdalen |
Brg. 29 Myklebost | Eid | Kjølsdal |
Brg. 30 Utvik | Stryn | Utvik |
Dri. 40 Ervik | Selje | Ervik/Kjerringa |
Radarvarsling
Både den tyske marinen og Luftwaffe brukte radar. Det vart brukt fleire typar radar alt etter formål. Det kunne vere radar for flyvarsling, skipsvarsling, skyteradar for luftvern og kystartilleri, eller det var leieradar for eigne jagarfly. Ein av dei første radarane sett opp på norskekysten var marinen sin radar på Kråkenes i mars 1942. Frå sommaren 1942 starta Luftwaffe for fullt bygginga av radaranlegg i Norge, og våren 1945 var det radarstasjonar i ein samanhengande kjede på kysten av Sør-Norge.
I Sogn og Fjordana hadde Luftwaffe to radarstasjonar. Eit stort anlegg på Stadlandet, og eit mindre på Sandøy i Askvoll. Etter krigen blei alle tyske radaranlegg demonterte av dei allierte. Idag finn ein på desse stadane restar av fundamentet for radaren, forlegningsbrakker og stillingar. Den tyske nemninga på radar var Funkmessortungsgeräte – FuMO.
Radarstasjonar i Sogn og Fjordane | ||
FuMO "Steineiche", | ||
Radarstasjon Stadlandet | Selje | Kjerringa/Vestkapp |
FuMO "Salbei", | ||
Radarstasjon Sandö | Askvoll | Sandøy/Bulandet |
Radar FuMO Kraakenaes | Vågsøy | Kråkenes |
Radiosendarar og linkstasjonar
På slutten av krigen hadde Luftwaffe bortimot fullført eit bakkenett av radiosendarar og linkstasjonar langs kysten av Vestlandet og over til Austlandet. I Sogn og Fjordane var det to radiolinkstasjonar.
Radiosendar Bremanger | Bremanger | Veten |
Radiosendar Gulen | Gulen | Brosviksåta |
Marinen
Marinen hadde ansvar for kontroll av skipstrafikken, og elles anna aktivitet på sjøen i kystområdet. I skipsleia og i skjærgarden patruljerte marinefartøy, ofte var det rekvirerte og armerte sivile fartøy (forpostbåtar). På stader med god hamn var det ein tysk hamnekaptein, og langs skipsleia låg det vakt- og kontrollstasjonar. Signalstasjonane signaliserte kontroll-ordrar til passerande båtar, eller dei kunne kalle inn mindre båtar for kontroll. I Sogn og Fjordane var det hamnekaptein i Måløy, Florø, og Askvoll.
Fyrstasjonane
Dei fleste større fyrstasjonane som Utvær, Geita, Ytterøyane, Kvanhovden og Kråkenes fyr hadde ei vaktavdeling frå marinen under heile krigen. Ved andre fyr var det kanskje vaktavdelingar ein periode under krigen. På Utvær og Ytterøyane vart det også lagt ut landminer, og vaktstyrken fekk støtte av eit par luftvernkanoner. Mange fyr og fyrlykter var sløkt under krigen, og av dei som var i drift skulle ingen lyse ut mot havet.
Mot slutten av krigen vart mange av fyrstasjonane delvis øydelagde og sett ut av drift av allierte flyangrep. På det vestlegaste støttepunktet i Norge, Utvær fyr, gjekk allierte fly våren 1945 til angrep på fyret, ei forlegningsbrakke vart skoten i brann, og toppen av fyrtårnet (45 meter høgt) vart skote ned. Også Ytterøyane hadde allierte flyangrep under krigen.
Marine kontrollstasjonar og vaktpostar i Sogn og Fjordane | |
Hamnekaptein Måløy | Måløy |
-Fjernskrivarstasjon Måløy | Måløy |
-Hamnekontrollstasjon Måløy | Måløy |
Hamnekaptein Florø | Florø |
-Marine-Radiostasjon Florø | Florø |
Hamnekaptein Askvoll | Askvoll |
Marine-Signalstelle (MSS) | |
Marine-Signalstasjon Stadlandet | Hovden/Ervik i Selje |
Marine-Signalstasjon Måløy | Måløy |
Marine-Signalstasjon Florø | Færøy |
Marine-Signalstasjon Askvoll | Askvoll |
Marine-Signalstasjon Stensund | Tungodden i Solund |
Küstenwache (KüWa) | |
Kystvakt-stasjon | Kvanhovden fyr |
Kystvakt-stasjon med luftvern/ minelagt | Ytterøyane fyr |
Kystvakt-stasjon | Vallestad |
Kystvakt-stasjon | Smelvær |
Kystvakt-stasjon | Eidfjord |
Kystvakt-stasjon | Geita fyr |
Kystvakt-stasjon | Tangenes |
Kystvakt-stasjon med luftvern/ minelagt | Utvær fyr |
Hæren
Landtrafikken kontrollerte hæren ved hjelp av kontrollpostar og streifpatruljar, som regel i tilknytning til stader der det var stasjonert avdelingar og etablert støttepunkt. Det kunne vere kontrollpostar i tilknytning til sprengningsobjekt som bruer, eller viktige forsvarsobjekt som industrianlegg, drivstofflager og kraftverk. På stader med stor militær aktivitet var det ein plasskommandant og Ortskommandantur. Ein periode hadde hæren eigne flyvaktpostar - Heeres-Flugwache. Ein del stader kan ein enno finne restar etter kontrollpostar ved vegen, mellom anna i Vadheimsdalen.
Hærens flyvarsling i Sogn og Fjordane | |
H 33 Myrdal | Forlegningsområdet |
H 34 Fretheim | Forlegningsområdet |
H 35 Høyanger | Fabrikkområdet |
H 36 Laerdal | Forlegningsområdet |
H 37 Aardal | Verket i Årdal under bygging |
H 38 Yndestad | Verket i Stongfjorden |
H 39 Förde | Forlegningsområdet |
H 40 Svelgen | Fabrikkområdet |
H 43 Nordfjordeid | Forlegningsområdet |
Kontrollpostar og vegsperringar – sperreplaner |
Vegane rundt tettstadane Nordfjordeid, Måløy, Florø, Førde |
Vegane i Ytre Sogn og mellom Vadheim og Sande i Sunnfjord |
Vegen frå Lærdal mot Austlandet og Gudvangen mot Voss i Indre Sogn |