Anders Jakobsen Henden og kona hans, Berta, med dei åtte borna deira oppstilte etter alder: Jakob, Anfin, Elisabet, Kveldulf, Bjarne, Asmund og Jorun. Den yngste, Jon Dagfinn, sit på armen til mora.
Datering
Kring 1918
Fotograf
Ukjend
Eigar
Bjørg Bergset

Kanontårnet fotografert i 1963, fem år før festningen vart lagd ned som stridsanlegg. Eigar Inge Helland.

Krigsseglar frå Hennebygda - Kveldulf Henden

Bokverket Våre falne har åtte menn knytte til Gloppen kommune. Fem har namna sine på minnesteinar i Gloppen. To av dei andre tre er oppgjevne gravlagde i utlandet. Den tredje, Kveldulf Henden, omkom i krigsforlis i Mexico-golfen og gjekk ned med skipet. Henden var frå Hennebygda som 1. januar 2002 vart overført til Eid kommune.

Omtale i Våre falne

"HENDEN, KVELDULF, sjømann, Gloppen. Født 27, oktober 1905 i Gloppen, s. av Anders Jakobsen Henden, f. 1868 i Gloppen, og Berte f. Andersdatter, f. 1876 s.st. Var matros på m/s Bayard og omkom 6. juli 1942 da skipet ble torpedert ca 40 n. mil nordost for munningen av Mississippi, på vei fra New Orleans til Cristobal C.I."

Meir

Anders Jakobsen Henden budde med huslyden sin på garden Indre Henden i Hennebygda. Kveldulf voks opp som nummer fire i ein syskenflokk på åtte. Han gjekk snikkarkurs på Holmøy arbeidsskule før han reiste til sjøs.

Minnestund

Bjørg Bergset hugsar godt minnestunda like etter krigen heime i skulestova i Hennebygda. Ho fortel at mor til Kveldulf, Berta, med tårevåte kinn tok imot blomar og medkjensle frå bygdefolket. Det vart lyst fred over minnet til "den tapre sjømannen som fekk si våte grav langt der borte."

Krigsforliset

Bokverket Nortraships Flåte (1976) omtalar hendinga i Mexico-golfen. Bayard, med kaptein Arvid Heiberg, gjekk frå New Orleans den 5. juli lasta med stykkgods til Cristobal. Ved middagstid neste dag var posisjonen enno berre 40 nautiske mil frå land. Dei hadde Missisippi-deltaet til styrbord. Det var utenkjeleg at ubåtar ville gå til angrep her, men begge kanonérane stod likevel på post ved kanona akter. I mannskapsmessa rett under dei gjekk kameratar til middag.

Image
MS Bayard, Fred Olsen, Oslo.
Datering
Ukjend
Fotograf
Ukjend
Eigar
I Nortraships flåte

Ein tysk ubåt var likevel i nærleiken. Klokka 11.58 observerte korvettkapitän Muller-Stòkheim på U 67 at torpedoen hans trefte. Han manøvrerte seg bort utan å verta oppdaga. Om bord i Bayard forsvann dekkshuset med kanona og begge kanonérane, og av messa og mannskapskvartera stod det berre att avbrotne spant og opprivne plater.

Midtskips blei maskina stoppa og båtane låra. Kapteinen forvisssa seg om at der ikkje var fleire i live om bord og la frå med det same Bayard krenga til babord og gjekk ned etter ti minutt. Elleve mann omkom. Fleire av dei overlevande var såra og trong legebehandling med ein gong, noko dei også fekk. Eit sjøfly landa ein times tid etter ved båten og fekk folka inn til New Orleans.

Minnebilete

Kveldulf Henden har aldri kome med på nokon minnestein. No er det på tale å skaffa eit bilete av krigsseglaren frå bygda som sette livet til under krigen. Meininga er å gje det ein plass i grendahuset.

Pr. 2015: Minne om Kveldulf Henden i grendehuset på bryggja i Hennebygda. «Biletet» er laga til med portrett, omtale i «Våre falne», stykke i avisa Fjordingen, Stryn, og familiebilete.

Fjell festning, og tusenvis av andre store og små militære konstruksjonar, er blitt del av vår felleseuropeiske kulturarv. Bunkerane spenner frå dei aller minste med plass til eit par soldatar, til dei største som gav rom til heile kommandostabar. Dei er mykje like over heile Vest-Europa. Bygginga av dei langs den europeiske vestkysten byrja for alvor i 1942, då krigen mot Sovjetunionen i realiteten var tapt. Forsvarsanlegga skulle vere eit bolverk mot USA og vestmaktene, som alle rekna med ville gjere landgang før eller sidan. Atlanterhavsvollen er namnet som blei gitt dei permanente befestningane og sjølv om vollen like mykje var eit propagandaprodukt, som militær realitet, tvinga den fram endringar for hundrevis av lokalsamfunn mellom Frankrike og Norge. Lokalbefolkninga blei ofte tvinga til å flytte bort eller livsgrunnlaget deira blei fullstendig endra ved at dyrka mark og beiter blei konfiskert. På Fjell skjedde det siste. Det viktige utmarksbeitet blei fullstendig endra frå bondens landskap til soldaten sitt landskap.  Piggtråden, betongen og tonn på tonn med sprengmasse frå tunellane vitnar enno om dette.

Bygginga av det tyske kystforsvaret i Noreg blei ofte utført av ei blanding av sivile og militære mannskap. Men det var vanskeleg å få nok norske arbeidarar til arbeidet. Rundt 100 000 sovjetiske krigsfangar vart overført til Norge som slavearbeidarar mellom 1941 og 1945 for å bøte på mangelen på arbeidskraft. 13–15 000 av dei døydde som følgje av summariske avrettingar, mishandling, under- og feilernæring og arbeidsulykker. På Fjell blei dei sovjetiske krigsfangane sett til å losse lastebilane som kom med grus, sand og sement. Dei jobba i steinknuseverket og dei dreiv tunnelane. Alt saman var hardt og farleg arbeid og 27 mann av dei 1.500 – 2.000 som var innom Sjubotn fangeleir i Fjell i perioden 1942-1945 døydde.


I tillegg til den store kontingenten med krigsfangar var det ei blanding av norske, tyske og andre nasjonalitetar i byggestaben. Desse såkalla festningspionerane var soldatar som var spesialistar på festningsbygging. Til dømes var det flamlenderar frå Belgia på Fjell og ekspertar frå Krupp i Essen blei henta opp når det store kanontårnet skulle monterast. Det elektriske anlegget på festninga blei montert av Siemens og mest truleg utført ved hjelp av tysk arbeidskraft. Logoen til Siemens er den dag i dag synleg på blant anna eit sikringsskap inne i festninga.


Våre falne. Bind 2, 1950.
Hegland, Jon Rustung: Nortraships flåte. Krigsseilasen under den allierte offensiv. Bind 2, 1976
Opplysningar frå:
Bjørg Bergset, Stryn
Inge Fænn, Stryn.