Om fjellgrunnen er hard og ugjestmild, er havet raust, men lunefullt. Fisket har alltid vore viktig i denne kystkommunen – fisket var sjølve livberginga. Dei blankskurte svaberga ut mot storhavet lokkar dagens sportsfiskarar og ferdafolk ut på fine sommardagar. Medan det er vêrhardt på vest- og sørvest-sida av kommunen, kan det vera lunt og relativt stille på austsida, mot Raunefjorden. Nedbøren gjer mest av seg på austsida. Ved Raunefjorden kjem det gjennomsnittleg 1800 millimeter nedbør i året, 400 millimeter meir enn på vestsida. I bygdene med storhavet som nabo er det ikkje uvanleg med tørke om sommaren.
Mellomalderens skipreide, Sotr eller Sartor, omfatta heile øya; Sund kyrkjesokn i sør og Fjell sokn i nord – eit hopehav som varte heilt fram til 1800-talet. I den kyrkjelege administrasjonen ser vi korleis sjøvegen batt bygdene saman, om enn som her, over den vêrharde Korsfjorden mellom Sund og Austevoll. Nordre del av Austevoll høyrde til Sund prestegjeld, medan Austevoll administrativt høyrde til Våg skipreide i Sunnhordland.
Etter reformasjonen omfatta Sund prestegjeld soknene Sund, Austevoll, Møkster og Fjell. I mellomalderen låg også ein del av fastlandsgardane i Ytrebygda i Fana inn under Sund. Fjell var eige prestegjeld saman med Askøy nokre år mellom 1813 – 1819, før sokna atter vart lagd under Sund. I 1841 vart så Fjell på ny eige prestegjeld saman med Askøy. Austevoll-soknene vart eige prestegjeld i 1910. Sund høyrde til Sartor skipreide fram til 1867. Då vart skipreida – eller tinglaget som det vart kalla på 1800-talet – delt, og Sund fekk eigen lensmann saman med Austevoll. Frå 1964, ved gjennomføring av kommunereforma, har Fjell og Sund hatt lensmann i lag.
Vidstrekt strandflate
Dei slettaste strandflatene ligg kring Glesvær, Golta og Telavåg. Men havbremmen når heile vegen rundt denne delen av Sotra, mot Kleppe og Høyland, over Klokkarvik og til Lundaneset.
Dette er gneisens rike. Dei ulike grunnfjellsgneisane har ei markert lagdeling som i sør heller ned mot Korsfjorden. Lenger nordaust dreier dei med fall mot Raunefjorden. Gneisane bøyer seg kring ei akse som strekk seg fra Vorland- Hamre og over til Golta. Det finst fleire slike kjempefaldar i fylket. Bergensbogane er dei største.
Dei fleste av dei små gardane i Telavåg ligg på jord forvitra frå ein mørk amfibolitt. Forvitringsjorda er lett synleg langs vegen forbi gravplassen og Telavåg stadion. I ytre strok er det elles mykje rein myrjord i mindre dalsøkk.
Jorda på Tyssøy skil seg ut. Den leirhaldige morenejorda der vart avsett på grunt vatn framom ein isbre som kryssa Raunefjorden, samstundes som morenen på Bildøy i Fjell vart forma. På Tyssøy dekkjer morenen heile den nordlege delen av øya. Denne jorda har vore dyrka i fleire tusen år. Like aust for toppen av øya (80 m o.h.) ligg ein lyngdekt morenerygg. Hit opp strekte kanten av isbreen seg for 11 700 år sidan. Også fjellet på Tyssøy og dei små øyane aust for Tyssøy merkjer seg ut.
Det meste av skogen i Sund er planta. Buskfuru og sitkagran vart dels planta for produksjon av trevirke, men kanskje mest for å gi variasjon i landskapet og le for vind. I dag, etter at skogen har blitt i tettaste laget, vil nok mange heller ynskje at det opne landskapet vart halde betre i hevd. Men noko naturleg barskog finst i kommunen: Ved Børnes nordvest for Klokkarvik ligg eit område med gammal furuskog. Det aller første hekkefunnet av bandkrossnebb i Sør-Noreg vart gjort i denne skogen i 1988.
Sjølv om skogen no er i framvekst, har den i fleire tusen år måtte vika for lyngheier og myrer i det meste av kommunen. Myrene har i lange tider vore nytta til brenntorv. Mange av dei vart til slutt heilt utspadde, slik at berre nakne berget står att. Særleg på vestsida er dette eit vanleg trekk i landskapet. Langs strendene finst små strandenger, som i eldre tid vart nytta til slått og beite.
Kvalveidinga - tradisjonen som tok slutt
Sund har heilt spesielle tradisjonar for kvalfangst. Fram til 1960 vart småflokkar med grindkval og vågekval drivne inn i Skogsvågen, der dyra vart avliva - grindkvalane etter å ha blitt drivne opp i fjøresteinane, andre kvalar vart skotne i sjøen. Også i andre vågar på Sotra var det kvalveiding. Nokre stader var kvalen stengd inne, slik presten Christie skildrar det i andre halvdel av 1700-talet: ”Det lille Stekasundet (i Telavåg), som er 20 favner bredt og 7 favner dypt, kunne de stenge med en grind. Den var gjort av lange furuspirer, som ble senket ved at de bandt steiner i enden av dem. Den stod som en not over sundet.” I dag er dei gamle fangstmetodane ulovleg. Ikkje er det nok kval att i havet til å kunne utøva dei heller.
Sørvest i Sund finst fleire livskraftige sjøfuglkoloniar. I koloniane er gråmåse, sildemåse og svartbak vanlegast. Dei som kjem seg ut på sjøen på vestsida om vinteren, vil også sjå mykje ærfugl, svartand og storskarv.
For fuglelivet i Sund – og elles på den ytre kyststripa, viste seg å vera meir artsrikt enn dei fleste visste om. På 1970-talet vart det sett opp ein ornitologisk stasjon på Sele, søraust på Tofterøy. Fram til eit stykke ut på 1980-talet, då stasjonen vart nedlagt, vart det gjort fleire interessante oppdagingar her. Fleire fugleartar som er mest utbreidde austpå vart funne i uventa store tal. Det vart blant anna slege fast at den sjeldne hauksongaren ikkje er så sjeldan på Vestlandet.
