Saman med lågare toppar og høgdedrag medverkar desse fjella til store kontrastar i vêr og vind innanfor korte avstandar på Holsnøy. Sommarstid, i strålande solskin, med vind frå nordvest, kan det midt på dagen vera 5-10 grader kaldare ved Mangersfjorden enn på Meland og Fløksand. Våren kjem gjennomsnittleg ei veke tidlegare søraust i kommunen enn i nordvest.
Kommunen har namn etter garden Meland – midtlandet eller mellomlandet – som ligg i «kulturlandskapsdalen» frå Frekhaug til Fløksand, der den gamle hovudvegen mellom dei to bygdene gjekk. Kanskje er det denne dalen som i jordeboka Bergen Kalvskinn kring 1320 blir kalla Mædaltz sokn. På 1600-talet høyrde heile Holsnøy og heile Askøy til Herdla skipreide, med unntak av Flatøy, som låg i Alenfit (Olundfit) skipreide.
Garden Meland har vore kyrkjestad sidan midten av 1200-talet. Stavkyrkja var i bruk fram til 1616. Då vart det bygt ny tømmerkyrkje på same staden. Den kyrkja som står i dag, vart bygd i 1866. Her finn vi eitt av dei sjeldne instrumenta til orgelbyggjaren Schulze frå Hannover. Meland sokn låg under Hamre prestegjeld på sørsida av fjorden til det i 1885 vart ein del av det nye Alversund prestegjeld og kommune. Det kommunale sjølvstendet kom i 1923. Alversund kommune vart då delt; ein del av Holsnøy og litt av Askøy fekk namnet Meland.
Ved kommunereguleringane i 1964 overtok Meland øya Flatøy frå Hamre, i tillegg til Herdla sitt område nord på Holsnøy. Også eit utmarksstykke på Holsnøy, som tidlegare høyrde til Sæbø kommune på Radøy, vart ein del av den nye kommunen. Samstundes vart Hanevik krins overført til Askøy kommune. Vi ser at mellomalderens aust-vest grenser, over fjordar og sund, blir avløyste av nord-sør grenser som føl topografien.
Ein tur over over Holsnøy viser eit innhaldsrikt kulturlandskap med mange spor etter historia; steinhus, terrassemurar, sjøbruksmiljø og setegardar for kondisjonerte byborgarar. I fleire av dei små gardssmiene på øya held ein enno i hevd kunsten å smi navar – ein av vikingtida sine klassiske reiskapar, ved sida av tømmermannsbila og sigden.
Uvanleg fjell
Berggrunnen i Meland er vidgjeten blant geologar, men næringsfattig for plantene og mager for jordbrukarane. Mest heile kommunen er samansett av storkningsbergartar – flytande berg som storkna på veg opp mot jordoverflata i jordas urtid. Seinare, under den kaledonske fjellkjededanninga, dukka desse bergartane ned på store djup, for så å verta frakta fleire kilometer austover, til dei enda på Holsnøy.
Den harde medfarten elta om på dei opphavlege storkningsbergartane og skjenkte Holsnøy uvanleg fjell: I aust-vest retning, over Storavatnet og Eldsfjellet, kryssar ein kvit og svartspetta anortositt Holsnøy. Anortosittane skil parti med gneis og mørkare djupbergartar, mellom anna mangerittar og eklogittar. Av desse er eklogitt hovudattraksjonen – denne bergarten har gjort Holsnøy-geologien verdskjent.
Furu på skrinn jord
Eklogitt finst i soner både på sjølve Eldsfjellet og kring fjellet. Eklogittane er så næringsfattige at berget gjerne blir ståande nake. På nordsida av Eldsfjellet finst det knapt jordsmonn, heile fjellsida er på det næraste vegetasjonslaus. Furutrea som har klamra seg fast er smalstamma og har så vidt greidd å strekkja seg til nokre få meters høgde.
Dei andre bergartane i kommunen gjev heller ikkje særleg næringsrik jord. Likevel er her mykje skog, spesielt glissen furuskog som kler berg og åsar overalt i sentrale og sørlege delar av kommunen. Saman med dei mange granplantefelta medverkar all furuen til at Meland prosentvis har meir produktiv skog enn nokon annan kommune i fylket. Sør for Storavatnet, ved Gripakletten, finst restar etter ein gammal grovvaksen furuskog som når heilt ut mot vatnet. Mellom blåbær og annan lyng veks her knerot, ein orkide som er sjeldan på denne kanten av landet. Meland byr på heller vanskelege kår for edellauvskog, men mange stader er hassel vanleg. Elles er det mest i blandingskogen ein finn varmekjære treslag , som ask, eik, lind , svartor og alm. Om våren står kvitveis og vårkål tett, og fleire stader er det rom for kravstore artar som kusymre, ramslauk og grov nattfiol.
I det skrinne landskapet er det dalsøkka med djup forvitringsjord i skråningane, og myrjord nede i forseinkingane som gjer det mogeleg å driva jordbruk. I områda ved Skjelanger og Husebø er det istidsavsetjingar som har gjeve grunnlag for gardsdrift.
På nordaustsida av Eldsfjellet er det enno att mykje tilnærma villmark, der viltet har gode kår. Av dei om lag 30 vatna og vassdraga med fisk på Holsnøy merker Storavatnet seg ut med spesielt godt aure- og røyefiske.
Brusamband og betre kommunikasjonar til Bergen har auka arealpresset i Meland. Strandflata på Frekhaug sørvestover mot Galteneset er attraktivt byggjeland. På Fløksand har golfentusiastane teke i bruk myrane på strandflata. Det gamle kulturlandskapet er no på vikande front: Bjørk, hassel, hegg, selje og svartor kryp innover enger og bøar. Planta granskog gjer også mykje av seg. Men det finst og område der kulturlandskapet enno vert halde i hevd: Sør i kommunen, på gardane ved Dale og Sakstad, og i nordvest, særleg ved Husebø, kan ein få inntrykk av korleis det såg ut på gardane i tidlegare tider.
