Ei av stovene i det gamle Øystesetunet, ei røykstove frå 1700-talet bygd saman med bu, loft og skytje, vart målt opp av Gerhard Fischer i 1915. Det er denne stova som ligg i tunrekkja på Storeteigen i dag, saman med ei «kraatastova» og eit stabbur frå Vavollen. Stova frå Øystesetunet stod i mange år på Stopulshaugen som bygdemuseum, før museet vart flytta til Storeteigen. Dette er eit lite småbruk frå slutten av 1700-talet, med stove og løe bygde i hop. Det samanbygde anlegget frå Øystese syner ein interessant variant; stove og bu, med hellelagt skot og sval kring, samla under eitt tak. På Storeteigen står også ein av dei eldste møbelverkstadene i Kvam.
Stove og bu frå Øystesetunet. Oppmålingsteikning av Gerhard Fischer
Dwelling house and store from the Øystese hamlet.
Stove og bu frå Øystesetunet. Oppmålingsteikning av Gerhard Fischer, 1915 (teikning: Gerhard Fischer, eigar: Riksantikvaren (Ark nr. 278)).
Øystese - Kvam bygdemuseum
KVAM BYGDEMUSEUM
Planteikning av stove og bu frå Øystesetunet (frå: Brochmann, O. (1944) Hus i Norge. Oslo.)
Krotaborden i Vavollstova er måla opp att etter eldre originalmønster.
«Kroting» av røykstovene er ein dekortradisjon som har mellomalderlege røter. Med kritvelling og mursteinsraudt teikna «krotakonene» opp vakre geometriske mønsterbordar på tømmeret – når stovene vart pynta til bryllaup og dei store høgtidene.
Utover på bøane i Øystese, i Steinsdalen, på Aksnes og mange andre stader står enkle stavbygningar som opne, grindbygde hus. Troskykkjer vert dei kalla, og namnet kjem av at desse bygningane vart nytta til å lagra hesjestaur, troer, ute på slåttebøane mellom kvar onn. Dei same enkle grindverksbygningane finn vi også som båtskykkjer og som «skogaløer» på Kvamskogen, eller Steinsskogen som namnet var i eldre tid.
Det er stavbygningen i si «urform» vi møter her, ein forhistorisk bygningstradisjon opp i vår tid. Etter det vi veit i dag, har denne konstruksjonstypen vore i bruk i Vest-Noreg heilt frå bronsealderen og fram til 1900-talet. Eit stavpar med tversgåande bjelke, «beten», utgjer ei «grind». Bygde med øks, sag og navar, ofte av stadfunne materialar, representerer desse bygningane ein «økologisk» byggjeskikk. Det er eit stort kapittel i norsk bygningshistorie vi legg bak oss når desse bygningane går ut or bruk. Kvifor det er så mange att av desse troskykkjene på bøane i Kvam, er eit ope spørsmål. Dette er ein byggjemåte som har vore utbreidd i alle bygdene i Hordaland. Dei siste stavløene av grindverkstypen vart bygde på Osterøy så seint som i 1950-åra.