Hardanger fartøyvernsenter vart stifta hausten 1984, med stønad frå åtte hardangerkommunar og mange privatpersonar. Stiftinga skulle kombinera fartøyvern med sosialfagleg ungdomsarbeid. Hardangerjakta SJ Mathilde var fyrste prosjekt ut. Båtbyggjarar og ungdomar gjekk i gang, og etter 50 000 arbeidstimar var jakta igjen seglingsklar.
I dag omfattar fartøyvernsenteret fleire verkstader; smie, reiparbane, småbåtverkstad, eit båtbyggeri - og fleire fartøy. Senteret driv òg leirskule, museum, formidling til born og unge, fagopplæring og vidareføring av handverkstradisjonar. 40-50 personar arbeider fast ved senteret. Sidan 2006 har senteret vore ei avdeling ved Hardanger og Voss museum.
Ved Hardanger fartøyvernsenter vert verna fartøy restaurert etter retningslinjer frå Riksantikvaren. Men det vert også gjort ordinære reparasjonar og ombygging på ikkje-verna fartøy. Spesialområde er kravell- og klinkbygde trefartøy og trebåtar, men også stålfartøy er innom senteret for å få gjort trearbeid, som t.d. dekkslegging og innreiing. I tillegg til sjølve handverksarbeidet vert det utført dokumentasjons- og prosjekteringsarbeid, tilstandsvurderingar, kostnadsoverslag og andre utgreiingar i samband med store og små prosjekt.
Smeden lagar alle slags beslag til båtar og fartøy, frå små rorbeslag og saum til store jernkne. Verktøy som økser, høveltenner, slagverktøy, drivjarn m.m. vert også smidd her. I rigg-prosjekt er det eit tett samarbeid mellom riggar, reipslagar og smed. Til bygningsvernprosjekt blir det smidd spikar, vindubeslag, rekkverk og ulike typar spesialverktøy.
Hardanger har vore eit kjerneområde for båtbygging i fleire hundre år. I småbåtverkstaden vert det bygd tradisjonelle, klinkbygde båtar frå Hardanger. Verkstaden utfører òg oppmåling og tilstandsvurdering av eldre båtar, og istandsetjing etter antikvariske retningsliner. Småbåtverkstaden held kurs i ulike tema knytt til handverket.
Reiparbanen er i full drift, og er ein av få stader i Europa der ein kan sjå korleis tau vart laga i før-industriell tid. Senteret tilsette den fyrste reipslagaren i 1995, og bygde bana i 1997. Sidan starten har fleire reipslagarar vorte utdanna her og bana produserer tauverk til båtar og fartøy i inn- og utland.
Senteret er ope for gjestar heile året.
